De dijken in Nederland worden regelmatig gecontroleerd. Ook de veiligheidsnormen waar een dijk aan moet voldoen worden eens in de zoveel tijd aangescherpt. Zo zijn er in 2017 nieuwe normen voor waterveiligheid in de Waterwet opgenomen.
Bij controle, bleek dat de Grebbedijk niet voldoet aan deze nieuwe veiligheidsnormen. In situaties van extreem hoog water in de toekomst is de dijk te laag. Ook de stabiliteit is dan niet overal goed genoeg. Daardoor kan in zo’n situatie water over de dijk stromen of grondwater onder de dijk door komen en de dijk ondergronds verzwakken.
De veiligheidsnormen kijken niet alleen naar de sterkte van de dijk zelf, maar ook naar de mogelijke schade bij een dijkdoorbraak. De Grebbedijk is een sterke en veilige dijk. Maar als de dijk doorbreekt zijn de gevolgen juist bij dit kleine stukje dijk heel groot. Om te voldoen aan de nieuwe, wettelijke veiligheidsnorm is de Grebbedijk opgenomen in het Hoogwaterbeschermingsprogramma en wordt de dijk verbeterd.
De verbetering van de Grebbedijk is de aanleiding om tegelijk andere opgaven in het gebied aan te pakken. We verbeteren de waterkwaliteit, ontwikkelen natuur en maken meer ruimte voor recreatie.
Het project is dus in twee opzichten breder dan een dijkversterkingsopgave. Ten eerste gaat het over een groter gebied dan alleen de dijk zelf. En ten tweede doen we meer dan het verbeteren van de waterveiligheid.
Hoe het er precies uit gaat zien dat weten we nu nog niet. Samen met partners, dijkdenkers en de omgeving hebben we een Voorkeursalternatief (PDF) ontwikkeld. Op dit moment bekijken we hoe wij het voorkeursalternatief zo goed mogelijk kunnen realiseren. Dit heet de Planuitwerkingsfase.
organisatie
Acht partners werken samen aan de gebiedsontwikkeling Grebbedijk. Dat zijn de gemeenten Rhenen en Wageningen, de provincies Gelderland en Utrecht, Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer, Utrechts Landschap en Waterschap Vallei en Veluwe. Het waterschap voert de regie en trekt de planvorming. Samen met de bewoners, Dijkdenkers en grondeigenaren geven we invulling aan de inrichting van het gebied.
Het gebied dat in dit project ontwikkeld wordt, valt onder het beheer van acht samenwerkingspartners. In dat beheer hebben de partners specifieke verantwoordelijkheden en wensen. In een aantal gevallen zijn die verantwoordelijkheden zelfs wettelijk vastgelegd: provincies moeten zich houden aan Natura 2000 wetgeving, Staatsbosbeheer is verantwoordelijk voor duurzaam natuurbeheer en Rijkswaterstaat voor de waterkwaliteit. De gemeenten hebben de taak om te zorgen voor een fijne leefomgeving voor hun inwoners, waarin zij veilig en prettig kunnen leven. Het beheer en behoud van het Hoornwerk is een gedeelde verantwoordelijkheid van Utrechts Landschap en de gemeente Rhenen.
Samen zorgen de partners zorgen dat al deze aspecten worden meegenomen in de gebiedsontwikkeling.
De dijkdenkers zijn mensen die langs de dijk wonen of een belang hebben bij de gebiedsontwikkeling. Zij worden gevraagd om mee te denken met de opgaven van de gebiedsontwikkeling. Ook in de Planuitwerkingsfase vinden er dijkdenkersbijeenkomsten plaats.
Het junior dijkdenkers programma is een educatieprogramma voor basisschoolleerlingen van 10 tot 12 jaar. Het programma gaat in op het belang van waterveiligheid en de werking van dijken. De lespakketten zijn te vinden op de pagina onderwijs, net als de filmpjes die door leerlingen gemaakt zijn.
Veiligheid
Ja. De Grebbedijk is nog steeds een sterke en veilige dijk. Maar, de dijk voldoet nu niet aan de toekomstige veiligheidsnormen. De nieuwe veiligheidsnormen gaan uit van de verwachte watersituatie in 2050. Daarnaast houden ze niet alleen rekening met de sterkte van de dijk zelf, maar ook met de mogelijke schade bij een dijkdoorbraak. In het gebied dat door de Grebbedijk beschermd wordt, is de bevolking en de economische activiteit gegroeid. Vandaar dat de verbetering van de Grebbedijk prioriteit heeft gekregen in het hoogwaterbeschermingsprogramma.
De Grebbedijk moet voldoen aan de landelijke waterveiligheidsnormen. Die zijn vastgelegd in de waterwet. Voor de Grebbedijk is de norm gesteld op 1/30.000. Dat betekent dat de kans op overstroming niet groter mag zijn dan 1 keer per 30.000 jaar.
De staat van de dijk wordt goed in de gaten gehouden. Twee keer per jaar wordt de dijk grondig gecontroleerd met een zogenaamde dijkschouw. Zowel vanaf de grond als vanuit de lucht kijken we dan naar de staat van de dijk.
Wanneer we hoge waterstanden verwachten controleren we de dijk zelfs dagelijks. Mogelijke zwakke plekken signaleren we dus op tijd.
Waterschap Vallei en Veluwe bepaalt welke maatregelen nodig zijn.
Binnen het waterschap bestaan verschillende risiconiveaus. Wanneer de waterstand in de Rijn bij Lobith 15m boven NAP bedraagt gaat code oranje in. Dan worden er zichtbare maatregelen genomen, zoals het leggen van zandzakken, het opkisten van wellen* en volledige dijkbewaking. Bij code rood bereiden we ons voor op het falen van de dijk en worden inwoners geëvacueerd.
*) Bij een ‘wel’ komt het rivierwater achter de dijk uit de grond omhoog, vaak via de bodem van een sloot. ‘Opkisten’ betekent dat er rond zo’n wel zandzakken gelegd worden. Door daarnaast het waterpeil in de sloot te verhogen ontstaat meer tegendruk om de wel te stoppen.
Natuur
We verbeteren onder andere grasland voor soorten als de kwartelkoning en het porseleinhoen, we herstellen overstromingsmoeras en vergroten het bestaande ooibos. Ook leggen we een ecologische verbindingszone aan in de buurt van de watersportvereniging, zodat dieren beschut het water over kunnen steken. Ook verbreden we de huidige sloot in de Plasserwaard tot een brede geul met kruidenrijke oevers. Op de pagina project is precies te lezen wat we waar gaan doen.
Duurzaamheid en innovatie
Circulair ontwerpen betekent dat je de grondstof waaruit een product bestaat steeds opnieuw gebruikt. Bij een circulaire aanpak ontstaat dus geen afval. In Nederland hebben een groot aantal partijen in het grondstoffenakkoord afgesproken voor 2050 volledig op herbruikbare grondstoffen over te stappen. De ambitie is om dan een volledig circulaire economie te hebben.
Het waterschap, maar ook de gemeenten en provincies hebben daarnaast ook het grondstoffenakkoord ondertekend. Om de afspraken waar te maken, proberen we de gebiedsontwikkeling van de Grebbedijk zo duurzaam en circulair mogelijk uit te voeren.
Allereerst hebben we een circulaire peiler ontwikkeld. Hiermee kunnen wij (en andere projectteams) controleren hoe circulair het nieuwe ontwerp is. Ten tweede ontwikkelen we een materialenpaspoort. Daar staat in welke materialen er in en rond de dijk aanwezig zijn en wat de levensduur ervan is. Materialen die vrijkomen bij de werkzaamheden, zoals grond, grasplaggen, asfalt of dijkbekisting proberen we zo veel mogelijk opnieuw te gebruiken. En tot slot maken we een circulair schaduwontwerp, waarmee we de meest circulaire oplossingen kunnen afwegen tegen andere belangen zoals natuurwaarde, waterveiligheid en kosten.
Op de pagina duurzaam is in meer detail te lezen wat we doen.
Recreatie
Het verbeteren van de natuurwaarde zorgt ervoor dat het landschap rond de dijk nog afwisselender wordt dan het nu is. Het wordt dus nog fijner fietsen en wandelen in de omgeving. Ook willen we het Hoornwerk, aan de voet van de Grebbeberg, opknappen. Het Hoornwerk wordt daarmee beter zichtbaar in het landschap.
Doordat we de dijk op een aantal plaatsen breder maken, ontstaat meer ruimte boven op de dijk. Daardoor kunnen we een getrapte kruin aanleggen, met ruimte om verkeersstromen te scheiden. Dat komt de verkeersveiligheid ten goede. In de Planuitwerkingsfase werken we uit waar dit kan en hoe breed de dijk precies wordt.
Cultuurhistorie
In de verkenning was er het plan om het Hoornwerk te herstellen en onderdeel te laten worden van de dijkversterking. De dijk bij het Hoornwerk is in de planuitwerking opnieuw getoetst en blijkt nu stevig en hoog genoeg. Daarmee is de versterking van het Hoornwerk niet meer nodig vanuit de dijkversterkingsopgave. Samen met de gebiedspartners worden nu de mogelijkheden onderzocht om een verbetering van het gebied rondom het Hoornwerk toch verder mee te nemen in de plannen van de gebiedsambitie.
Utrechts landschap is de eigenaar en beheerder van het Hoornwerk.
Planning en werkzaamheden
Op deze website delen we de laatste stand van zaken. In juli 2021 is een nieuwe fase gestart, de Planuitwerkingsfase. In deze fase werken we het Voorkeursalternatief met de projectpartners en de omgeving uit tot een volledig ontwerp. Op de pagina project is te vinden welke maatregelen we verder gaan uitwerken. Op de pagina planning is te vinden wanneer we welke stappen zetten. Of volg ons op Facebook of Instagram.
Op dit moment kunnen we nog niet precies zeggen wanneer de werkzaamheden aan de dijk starten en afgerond zijn. We verwachten dat het definitieve ontwerp in de loop van 2024 gepresenteerd kan worden. Daarna volgt de officiële goedkeuring en bereiden we de bouw verder voor. Het plan is dat de aannemer halverwege 2025 aan boord is. Naar verwachting starten we eind 2025 of begin 2026 met werkzaamheden aan de dijk. De uitvoering zal ongeveer 3 jaar in beslag nemen. Deze wordt gefaseerd uitgevoerd. Er wordt dus niet overal tegelijk gewerkt.
Het tijdpad van het project is te volgen op de pagina planning.
Tijdens de werkzaamheden is het belangrijk om woningen en bedrijven binnen het projectgebied bereikbaar te houden. In de Planuitwerkingsfase werken we nader uit hoe we dit het beste kunnen doen. We halen de wensen en voorkeuren op van bewoners, bedrijven en de veerdienst. Het resultaat gebruiken we om eisen op te stellen voor de te contracteren aannemer.
Uiteraard doen we er te zijner tijd alles aan om iedereen goed te informeren over het tijdstip en de locatie van de werkzaamheden.
Er is nog steeds een dijkversterkingsopgave. De dijk hoeft op de meeste plekken niet meer omhoog, maar er is nog wel een opgave in stabiliteit, piping en bekleding.